صفحات جمجمه در هفتههای پایانی بارداری محکمتر میشود. صاف شدن سر نوزاد تاثیری بر رشد مغز نوزاد ندارد، اما اگر درمان نشود رشد سر و صورت را نامتقارن میکند و ظاهر نوزاد را تغییر میدهد.
صافی سر نوزاد چیست؟
جمجمه نوزاد بسیار نرم است تا مغز بتواند در طول یک سال نخست زندگی رشد کند. بنابراین اگر سر در یک موقعیت باقی بماند، ممکن است صاف شود. سندرم سر تخت زمانی بروز مییابد که جمجمه نرم نوزاد به دلیل وارد شدن فشار مکرر به یک بخش از سر در یک ناحیه صاف شود. بسیاری از نوزادان به دلیل خوابیدن مداوم در یک موقعیت دچار صاف شدن سر نوزاد میشوند. این عارضه در میان نوزادان نارسی که جمجمهشان بسیار نرم و شکلپذیر است، شیوع بالاتری دارد.
علامت مشخصهی سندرم تخت شدن سر نوزاد صاف شدن پشت یا کنار سر است. علل بسیاری برای صاف شدن سر نوزاد وجود دارد. جمجمه نوزاد بسیار نرم است و فشارهایی که از طرف سطوح معمولی مانند تخت یا صندلی ماشین به آن وارد میشود، ممکن است باعث تغییر شکل آن شود. به والدین این اطمینان خاطر را میدهیم که صاف شدن سر نوزاد به هیچوجه تقصیر ایشان نیست.
ظاهر صافی سر نوزاد
اصطلاح پلاژیوسفالی که عمدتاً برای اشاره به شکل غیرطبیعی سر نوزاد به کار میرود، در اصل یک مورد از سه حالت شکل غیرطبیعی سر نوزادان است. عارضههای مربوط به بدشکلی سر نوزادان در شدتهای مختلف و حتی به صورت ترکیبی بروز مییابد.
پلاژیوسفالی
شکل سر پلاژیوسفالی:
• یک سمت سر صاف است.
• سر از بالا شبیه متوازیالاضلاع است.
براکیسفالی
شکل سر براکیسفالی:
• سر پهنتر از حد عادی است.
• پشت سر منحنی نیست و صاف است.
اسکافوسفالی
شکل سر اسکافوسفالی:
• سر کشیدهتر و باریکتر از حالت عادی است.
• سر بلندتر از حد عادی است.
علل
در ادامه علل بدشکلی سر نوزادان را بررسی میکنیم:
موقعیت جنین در رحم مادر
نوزادانی که در رحم در یک وضعیت گیر میکنند یا فضای کافی برای چرخیدن در رحم ندارند، در معرض خطر بدشکلی سر قرار دارند. همچنین وضعیت بریچ (قرار گرفتن باسن یا پاهای جنین نزدیک دهانه رحم) نیز به بدشکل شدن سر نوزاد میانجامد.
زایمان چندقلویی
صاف شدن سر نوزاد عارضهای شایع در زایمانهای چندقلویی است، چون در این حالت فضای کافی در رحم وجود ندارد، ممکن است سر نوزاد تغییر شکل بدهد.
زایمان زودرس
جمجمه نوزادان نارس بسیار نرم است، به همین دلیل این نوزادان مستعد بدشکلیهای سر هستند. نوزادان نارس غالباً زمان زیادی در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان در دستگاه تنفس مصنوعی نگهداری میشوند تا سرشان در یک وضعیت ثابت قرار بگیرد. همچنین نوزادان نارس با تاخیر رشدی نیز مواجهاند، به همین دلیل ممکن است نتوانند سر را مانند بقیه نوزادان حرکت دهند.
تورتیکولی یا کجی گردن
تورتیکولی عضلانی مادرزادی یا کجی گردنی (CMT) به سفت بودن غیرعادی عضلههای گردن گفته میشود که در زمان گردن گرفتن نوزاد باعث کج شدن و یا چرخیدن سر نوزاد به یک سمت میشود. نتیجه معمول کجی گردن نگهداشتن سر در یک حالت است که به نوبه خود به صاف شدن سر نوزاد میانجامد.
کریر و دیگر وسایل مربوط به جابجایی و نگهداری نوزادان
سر نوزادی که روی صندلی مخصوص ماشین، کریر، آغوشی و کالسکه قرار گرفته است، مدتی طولانی بیحرکت روی سطحی سخت قرار دارد. البته استفاده معمول روزمره مشکلی را ایجاد نمیکند، اما استفاده درازمدت و خوابیدن طولانی نوزاد در چنین وسایلی احتمال صاف شدن سر را افزایش میدهد.
خوابیدن به پشت
پشت یا کنار سر نوزاد در اثر خوابیدن مداوم به پشت صاف میشود، البته بهتر است نوزاد به پشت بخوابد، تا احتمال بروز سندرم مرگ ناگهانی نوزاد(SIDS) کاهش یابد.
عوارض
ممکن است شکل کل سر، حتی صورت تغییر کند. چنانچه اقدامی برای درمان انجام نشود، شکل صورت به نظر نامتقارن خواهد شد و شکل فک نیز تغییر خواهد کرد. اگر سر نوزاد پس از 3 ماهگی هنوز صاف باشد، کلاه حالت دهنده برای رفع حالت صافی سر تجویز میشود. ابتلا به صاف شدن سر نوزاد لزوماً به معنای اختلالات رشدی نیست. با این حال نوزدانی که سر صاف دارند، غالباً از سفتی عضلات گردن نیز رنج میبرند. سفتی و گرفتگی عضلات گردن به دلیل جلوگیری از حرکت عادی کودک تاخیرهایی را ایجاد میکند.
درمان
اگر پزشک سندرم سر صاف را تشخیص دهد، یکی از درمانهای زیر را با توجه به سن نوزاد و شدت عارضه پیشنهاد میدهد.
درمان از طریق تغییر موقعیت
زمان خواب و چرت زدن: هنگام خواباندن نوزاد، هر بار سرش را در یک جهت قرار دهید. برای این کار نوزاد را به گونهای بخوابانید که سرش هر بار در بالا یا پایین تخت باشد. اگر تخت رو به دیوار باشد، نوزاد ناخودآگاه سر را میچرخاند تا داخل اتاق را ببیند، یا میتوانید آویزی را بیرون تخت آویزان کنید تا توجهاش را جلب کند. جهتی را که کودک مایل به نگاه کردن به آن است، تغییر دهید تا کودک سرش را بچرخاند و فشار فقط بر یک سمت سر وارد نشود.
زمان شیردهی و تغذیه: هر بار که با شیشه به نوزاد شیر میدهید، نوزاد را به یک سمت بخوابانید، اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه میکند، این تغییر جهت خودبخود انجام میشود. تغییر موقعیت نوزاد هنگام تغذیه از وارد شدن فشار به ناحیه صاف جلوگیری میکند.
زمان نشستن: نوزاد را مدت طولانی در صندلی ماشین، صندلی نوزاد، آغوشی، کریر یا هر وسیله دیگری نگذارید که سرش روی یک محل قرار بگیرد.
زمان روی شکم قرار گرفتن نوزاد: هنگامی که نوزاد بیدار است، او را مدتی روی شکم قرار دهید، این کار برای رشد مهارتهای حرکتی بسیار مهم است و با تقویت عضلههای گردن از صاف شدن سر نوزاد جلوگیری میکند. قویتر شدن عضلههای گردن به نوزاد اجازه میدهد تا سر را هنگام خوابیدن به راحتی حرکت دهد و همیشه در یک حالت نگه ندارد.
طب فیزیکی: متخصص اطفال تمرینهای اصلاحی مخصوصی را به والدین آموزش میدهد. انجام روزمره این تمرینها دامنه حرکتی گردن نوزاد را افزایش میدهد. این تمرینها باید در نهایت احتیاط و ملایمت اما به طور مستمر انجام شود.
کلاه اصلاحی
اگر نامتقارن بودن سر شدید باشد یا قرار دادن نوزاد در موقعیت مخالف تاثیری بر اصلاح وضعیت سر نداشته باشد، از کلاه یا بالش فرمدهی استفاده میشود. کلاه اصلاحی سبک است و از پوسته سخت نازکی ساخته میشود که داخل آن فوم کشیده شده است تا کاملاً راحت باشد. این کلاه با جذب فشاری که به ناحیه صاف وارد میشود و ممکن ساختن رشد جمجمه در فضای ایجاد شده به فرمدهی جمجمه کمک میکند.
کلاه اصلاحی باید 23 ساعت در روز پوشیده شود و میتوان آن را یک ساعت در روز، برای مثال هنگام شستن موهای نوزاد، برداشت. شکل کلاه باید هر یک تا دو هفته یک بار توسط متخصص تغییر داده شود. نوزاد معمولاً باید دو تا شش ماه از کلاه استفاده کند.
پیشگیری
تغییر وضعیت مرتب نوزاد در ساعات بیداری
کاهش دادن مدتی که نوزاد بیحرکت در وسایلی مانند صندلی ماشین، آغوشی، کریر و کالسکه قرار دارد.
حتماً نوزاد را در ساعات بیداری روی شکم قرار دهید و خودتان هم مراقبش باشید. به این ترتیب فشار از روی پشت سر کودک برداشته میشود و احتمال صاف شدن سر کاهش مییابد.
متخصصین اطفال توصیه میکنند که نوزاد را به پشت بخوابانید و در ساعات بیداری تحت نظارت خودتان مرتب روی شکم قرار دهید.
منبع: سایت دکتر حمید شیخ الاسلامی، متخصص کودکان و فوق تخصص نوزادان