مرحلهای از رشد طبیعی است.
بین تولد و 18 ماهگی، وجود یک حالت خمیدگی رو به بیرون، از باسن تا زانو و مچ پا، طبیعی است. معمولا بین 18 تا 24 ماهگی، این حالت از بین میرود. هنگامی که کودک 2 تا 5 ساله شود، وجود خمیدگی به سمت داخل (والگوس) طبیعی است. با رشد کودک، این حالت نیز از بین میرود.
در اغلب موارد، وجود پاهای ضربدری باعث نمیشود که کودک مستعد آسیب بیشتر شود، اگر چه دویدن با زانوهایی که حالت ضربدری در آنها شدید است کمی سختتر خواهد بود.
اگر زانوهای کودک در طول زمان صاف نشوند، ممکن است هنگام دویدن باعث ایجاد مشکلدر مفاصل او شود (مثل کفلها، زانو یا مچ پاها). پزشک یا متخصص فیزیوتراپی قادر خواهند بود حرکاتی را برای کمک به تقویت و تثبیت زانو به بیمار توصیه کنند.
پاهای ضربدری
پاهای ضربدری شرایطی است که در آن هنگامی که زانوها کنار هم قرار میگیرند، قسمت پایین پاها زاویهای به سمت بیرون دارند. برعکس، پاهای کمانی پاهایی هستند که هنگامی که شخص بایستد و مچ پاها کنار هم باشند، زانوها کاملا جدا از یکدیگر قرار خواهند گرفت.
علل
پاهای ضربدری معمولا بخشی از روند رشد طبیعی و توسعه اندامهای پایینی هستند. برخی از موارد، به ویژه در کودکانی که سن آنها شش سال یا بیشتر است، ممکن است نشانهای از بیماری استخوانی مانند ریکتز (مشکل رشد استخوانها که ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم است) باشد. چاقی نیزمیتواند بر زانوی پرانتزی تاثیر گذارد یا سبب مشکلاتی در راه رفتن شود که شبیه مشکل پاهای ضربدری هستند اما در واقع پای ضربدری نیستند. این وضعیت میتواند گاهی اوقات ناشی از آسیب یا عفونی شدن ناحیه رشد استخوان ساق پا (تیبیا) باشد، که ممکن است فقط باعث ضربدری شدن یک زانو شود. کودکان دارای اضافه وزن بیشتر مستعد ابتلا به پاهای ضربدری هستند، زیرا استخوانها و مفاصلشان در حفظ وزنشان مشکل دارند.
پاهای ضربدری که بعدا در دوران کودکی ایجاد میشود و یا با سن بهبود نمییابند گاهی اوقات ممکن است با یکی از مشکلات زیر مرتبط باشند، مانند:
• انواع مختلف آرتریت میتوانند بر مفصل زانو تاثیر گذاشته و منجر به ایجاد پاهای ضربدری میشود.
• بیماری بلانت یک بیماری است که سبب رشد غیر طبیعی در استخوان پائین ساق پا، به نام استخوان تیبیا یا درشت نی میشود.
• اسکوروی یکی دیگر از شرایطی است که میتواند باعث ایجاد پای ضربدری شود. این وضعیت نتیجه کمبود ویتامین C است.
• فشار بیش از حد روی زانو: به عنوان مثال در نتیجه چاقی یا سستی رباطهای زانو (نوارهایی از بافت اطراف مفاصل که باعث اتصال استخوان به یکدیگر میشوند)
• شرایط ژنتیکی که بر رشد استخوانها یا مفاصل تاثیر میگذارد.
علائم
یک کودک ایستاده با وزن متوسط که زانوهایش به یکدیگر برخورد میکنند، اما مچ پاهایش از هم فاصله دارند، معمولا به عنوان شخصی با پاهای ضربدری در نظر گرفته میشود. قدمهای غیرطبیعی در راه رفتن نیز میتواند نشانهای از وجود پاهای ضربدری باشد. این وضعیت معمولا هنگامی که یک کودک 2 تا 3 ساله است آشکار میشود و ممکن است تا حدود 4 سالگی به شدت افزایش یابد. این وضعیت معمولا تا زمانی که کودک حدود 7 یا 8 ساله شود به خودی خود برطرف میشود. اما اگر این وضعیت تا سن 6 سالگی یا بیشتر ظاهر نشود، میتواند نشانهای از وجود بیماری استخوانی باشد.
در اوایل دوران کودکی پاهای ضربدری در واقع به کودک کمک میکنند تا تعادل خود را حفظ کند، به ویژه هنگامی که کودک شروع به راه رفتن میکند، یا اگر پای کودک مرتب به سمت داخل و مجددا به سمت بیرون حرکت کند. هنگامی که کودک پاهای ضربدری داشته باشد، هر دو زانو معمولا به طور متقارن به سمت داخل بروند. با این وجود، ممکن است یک زانو کمتر از زانوی دیگر خم شود یا حتی ممکن است صاف باقی بماند.
تشخیص
شایعترین علت ایجاد پاهای ضربدری در کودکان، دلایل فیزیولوژیک یا تغییرات طبیعی رشد است. مدیریت این مشکل از راه اندازهگیری مرتب عرض بین زانوها انجام میشود، بدین صورت که وقتی مچها کاملا کنار هم قرار دارند، عرض بین زانوها اندازهگیری شود و وقتی که زانوهای کودک در کنار هم قرار دارند، عرض بین مچ پاها اندازه گرفته شود تا رفع خودبخودی و تدریجی این مشکل با مدرک نشان داده شود. اگر پاهای ضربدری فیزیولوژیک تا بعد از سن ۷تا۸ سالگی ادامه یابند، نشان دهندهی این است که کودک نیاز به مراجعه به ارتوپد و درمان ارتوپدی دارد.
وجود ناهنجاری در یک پا، تغییر شکل پیشرونده یا عدم رفع خودبه خودی مشکل، باید پزشک را از احتمال وجود یک نقص پاتولوژیک آگاه سازد. دستورالعملهای انجام رادیوگرافی (گرفتن عکس رادیویی) عبارتند از:
• پاهای ضربدری که انحراف استاندارد آنها برای سن کودک بیش از دو است.
• ارتفاع کمتر از بیست و پنج بر حسب درصد(25%)
• عدم تقارن در تراز اندام زیرین
• اگر هنگامی که کودک ایستاده و زانوهايش کنار هم قرار دارند، فاصله بین پاشنه پاهایش بیش از ۸ سانتیمتر است.
• تفاوت زیادی بین زاویه قسمت پایین و قسمت بالای پاها در حالت ایستاده وجود دارد.
• به نظر میرسد که مشکل در حال بدتر شدن است.
• کودک زیر دو سال و بالای هفت سال پای ضربدری دارد.
• فقط یک پا تحت تاثیر این مشکل قرار گرفته است.
• علائم دیگری مانند درد زانو و مشکل در راه رفتن وجود دارد.
• والدین نگران نحوهی ایستادن یا راه رفتن کودکشان هستند.
• بزرگسالان دچار پای ضربدری شدهاند.
درمان پاهای ضربدری
از آنجا که در اکثر کودکان مشکل پاهای ضربدری به سادگی برطرف میشود، درمان به ندرت ضروری است. اگر پای ضربدری در اثر یک وضعیت خاص ایجاد شده باشد، ممکن است لازم باشد آن وضعیت برطرف شود. برای مثال، ریکتها (راشیتیسم یا نرمی استخوان) را میتوان با ویتامین D و مکملهای کلسیم درمان کرد.
برای پاهای ضربدری دائمی، توصیههای درمان شامل موارد مختلفی، از محدودیتهای شیوه زندگی و داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی تا استفاده از بریسها، کفش ارتوپدی، برنامههای ورزشی، و فیزیوتراپی متغیر است.
- کفشهای مخصوص افراد دارای پاهای ضربدری
- جراحی
پاهای ضربدری به ندرت نیاز به جراحی دارند، هرچند اگر بسیار شدید و دائمی باشد جراحی نیز توصیه میشود.
جراحیهایی که ممکن است انجام شوند شامل دو نوع اصلی هستند:
• رشد هدایت شده: که در آن صفحات فلزی کوچک در داخل زانو قرار میگیرند و باعث بهبود رشد زانوها در یک دوره زمانی حدودا 12 ماهه میشوند. این صفحات پس از پایان درمان از محل خارج میشوند.
• استئوتومی: که در آن یک تکه نازک از استخوان پا برداشته میشود تا استخوانها در موقعیت صحیح قرار گیرند. از صفحات و پیچهایی برای تثبیت استخوانها در موقعیت جدید استفاده میشود.
در کودکانی که پاهای ضربدری دائمی دارند و هنوز به سرعت در حال رشد هستند استفاده از روش رشد هدایت شده پیشنهاد میشود. روش استئوتومی معمولا برای بزرگسالانی که مشکل پای ضربدری شدید دارند استفاده میشود.
هر دو روش با استفاده از بیهوشی عمومی انجام میشود، بدین معنی که شما یا کودک در هنگام انجام عمل خواب هستید. کودک میتواند چند روز پس از عمل رشد هدایت شده راه رفتن را شروع کند و چند هفته بعد میتواند ورزش نیز انجام دهد. در عمل استئوتومی چند ماه طول میکشد تا فرد بتواند به تمام فعالیتهای طبیعی خود برگردد.
منبع: سایت دکتر حمید شیخ الاسلامی، متخصص کودکان و فوق تخصص نوزادان