خطرناک خواهد بود، چون باعث خارج شدن آب و املاح از بدن کودک می‌شود. اگر این مایعات به سرعت جایگزین نشود، آب بدن کودک کم می‌شود و باید بستری شود. هدف اصلی درمان اسهال کودکان جلوگیری از کاهش آب بدن است.
شیوع اسهال در کودکان
اسهال بیماری بسیار شایعی در کودکان است که صرف نظر از علت ویروسی، مسمومیت غذایی یا علل دیگر بیشتر در میان کودکان مشاهده می‌شود. اسهال بیماری خطرناکی نیست، اما اگر کودک نتواند هیچ چیز را در بدن نگه دارد یا علائم بیش از یک هفته استمرار داشته باشد، نگران کننده می‌شود.
علل
• عفونت ویروسی: عفونت ویروسی علت اصلی اسهال کودکان است. ویروس‌های متعددی مانند روتاویروس، آدنوویروس، آستروویروس وآنفولانزا می‌تواند عامل اسهال و درد شکم، تب، تب و لرز و استفراغ باشد. اسهال ناشی از عفونت ویروسی، صرف نظر از علت آن، معمولاً چند روز تا دو هفته ادامه دارد.
• عفونت باکتریایی: گونه‌های مخصوصی از باکتری‌ها مانند اشریشیا کلی، کامپیلوباکتر، سالمونلا، شیگلا و استافیلوکوک نیز می‌تواند باعث اسهال باشد. اگر اسهال ناشی از عفونت باکتریایی شدید باشد، با علائمی همچون خون در مدفوع، تب و دل‌پیچه همراه خواهد بود.
• عفونت انگلی: انگل‌های بسیار ریزی مانند ژیاردیا در روده زندگی می‌کنند که می‌توانند باعث بروز اسهال کودکان شوند. علائم عفونت انگلی معمولاً شامل مدفوع چرب، نفخ و باد شکم می‌شود.
• آنتی بیوتیک: اسهال شدن پس از یک دوره درمان با آنتی‌بیوتیک موردی شایع است، چون آنتی بیوتیک هم باکتری‌های خوب و هم باکتری‌های بد روده بزرگ را از بین می‌برد.
• آلرژی غذایی: اگر سیستم ایمنی بدن کودک به پروتئین‌های بی‌ضرر غذایی واکنش نشان دهد، کودک دچار حساسیت غذایی می‌شود. این واکنش ممکن است خفیف تا شدید باشد و علائمی چون اسهال، راش (حساسیت پوستی)، کهیر و مشکلات تنفسی را به دنبال داشته باشد. متداول‌ترین غذاهای حساسیت‌زا عبارت‌اند از شیر و دیگر فراورده‌های لبنی، تخم مرغ، گندم، سویا و مغزیجات.
• عدم تحمل غذایی: عدم تحمل غذایی برخلاف آلرژی سیستم ایمنی را درگیر نمی‌کند. برای مثال عدم تحمل لاکتوز در کودکان به دشواری در گوارش لاکتوز، یعنی قند شیر و لبنیات، مربوط می‌شود. عدم تحمل لاکتوز نفخ و باد شکم، دل‌پیچه و اسهال را در پی دارد.
• عفونت گوش: بعضی موارد عفونت گوش ویروسی یا باکتریایی نیز منجر به اسهال کودکان می‌شود. این نوع اسهال در کودکان زیر دو سال شیوع بالاتری دارد. در این حالت کودک معمولاً سرماخوردگی داشته است و از علائم تهوع، استفراغ و بی‌اشتهایی نیز رنج می‌برد.
• دندان درآوردن: نوزادان و خردسالان گاهی در دوران دندان درآوردن دچار اسهال می‌شوند، این نوع اسهال نباید باعث بیش از 4 یا 5 بار دفع در روز شود.
علائم
علائم معمولاً با دل پیچه و دل درد شروع می‌شود که اسهال را به دنبال دارد. علائم معمولاً ظرف چند روز برطرف می‌شود. عفونت‌های ویروسی، باکتریایی و انگلی عامل اسهال علائم دیگری را نیز ایجاد می‌کنند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• تب
• بی‌اشتهایی
• تهوع
• استفراغ
• کم شدن وزن
• بی‌آبی بدن کودک
چنانچه گاستروانتریت (التهاب معده و روده) ویروسی عامل اسهال باشد، کودک غالباً ابتدا دچار تب و استفراغ و پس از آن اسهال می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
اگر اسهال کودک پس از 24 ساعت برطرف نشد، به متخصص اطفال مراجعه کنید. اگر کودک علاوه بر اسهال علائم زیر را نیز دارد حتماً به متخصص اطفال مراجعه کنید:
• استفراغ مکرر
• نشانه‌های بی‌آبی مانند خشک شدن دهان و کاهش دفعات ادرار (تخلیه ادرار کمتر از شش ساعت)
• خون در مدفوع یا تیره شدن رنگ مدفوع
• تب بالا، بیشتر از 39 درجه سلسیوس
درمان اسهال کودکان
محلول خوراکی جبران کننده آب بدن ORS
کودکانی که در اثر ابتلا به اسهال نشأت گرفته از بیماری‌های مختلفی چون التهاب معده و روده دچار کم‌آبی خفیف تا متوسط شده‌اند، باید مایعات از دست رفته بدنشان جایگزین شود. برای جایگزینی مایعات و املاح از دست رفته هر سه تا چهار ساعت یک بار محلولی خوراکی به نام ORS (او آر اس) به کودک داده می‌شود.
در شروع درمان جایگزینی املاح و مایعات هر چند دقیقه یک بار یک تا دو قاشق چایخوری (5 تا 10 میلی لیتر) ORS با قاشق یا سرنگ دهانی به کودک داده می‌شود. شاید این حجم از دارو برای جبران کم‌آبی کافی به نظر نرسد، اما همین مقدار اندک بیش از یک فنجان (237 میلی لیتر) مایع و املاح در یک ساعت به بدن کودک اضافه می‌کند. اگر حال کودک بهتر شد، می‌توانید به تدریج مقدار بیشتری او آر اس را در فواصل طولانی‌تر به کودک بدهید.
محلول الکترولیت
نوشیدنی‌های الکترولیت مخصوص کودکان کم‌آبی بدن را جبران می‌کنند. کودکان دچار اسهال متوسط به مایعات خاصی به نام محلول‌های الکترولیت نیاز دارند که برای جایگزینی آب و املاح از دست رفته در اثر اسهال تهیه می‌شوند. محلول‌های الکترولیت برای کنترل خانگی اسهال خفیف تا نسبتاً شدید مفید هستند. سعی نکنید این مایعات را خودتان تهیه کنید. متخصص اطفال یا دکتر داروساز فراورده مناسب را توصیه می‌کند. اگر کودک استفراغ نمی‌کند، محلول الکترولیت را می‌توان تا زمان عادی شدن حجم ادرار کودک در مقادیر زیاد به او خوراند.
رژیم غذایی درمان اسهال کودکان
• موز پوره شده یا کامل
• برنج (برشتوک برنج، برنج معمولی بدون ادویه و به ویژه بدون فلفل)
• پوره سیب یا سیب خرد شده، پوره را شیرین نکنید.
• نان تست، به جای کره معمولی کره بادام زمینی روی نان تست بزنید.
• اگر کودک علاقه‌ی به غذاهای جامد ندارد، ماست و فراورده‌های پروبیوتیک مخصوص کودکان جایگزین مناسبی است.
آیا می‌توان داروهای مخصوص درمان اسهال بزرگسالان را به کودکان نیز داد؟
غذاهای ممنوع برای اسهال کودکان
نوشابه‌های قندی مانند آب‌میوه یا نوشابه‌های میوه‌ای شیرین شده، نوشابه کربنات‌دار (سودا)، چای شیرین، آب گوشت یا آب برنج به کودک ندهید؛ چون این مواد حاوی آب، املاح و قند مناسب نیستند و اسهال را تشدید می‌کنند.
اگر کودک دچار اسهال مداوم باشد، حتماً به او محلول خوراکی جبران کننده کم‌آبی (ORS) بدهید و فقط آب خالی به او ندهید. سعی کنید به کودک غذا بخورانید. نوشیدن آب خالی باعث افت قند خون یا کاهش میزان سدیم خون می‌شود.
قبل از آن که برای درمان اسهال کودکان داروهای غیرتجویزی به فرزند خود بدهید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
پیشگیری
راهی وجود ندارد که بتوان برای همیشه از دچار شدن کودک به اسهال پیشگیری کرد. با این حال با رعایت توصیه‌های زیر می‌توانید احتمال ابتلا به اسهال را کاهش دهید:
• مطمئن شوید که فرزندتان دست‌هایش را مرتب به خوبی می‌شوید و شستن دست‌ها پس از استفاده از سرویس بهداشتی و قبل از غذا خوردن را فراموش نمی‌کند. شستن دست‌ها موثرترین روش برای پیشگیری از عفونت‌های اسهال مسری است. کثیف بودن دست‌ها باعث می‌شود که میکروب‌ها هنگام جویدن ناخن‌ها، مکیدن انگشت شست، خوردن انگشت یا قرار دادن هر قسمتی از دست در دهان وارد بدن بشود.
• سطح سرویس بهداشتی را تمیز نگه دارید.
• میوه‌ها وسبزیجات را قبل از خوردن به خوبی بشویید.
• کانتر آشپزخانه و وسایل آشپزخانه را پس از تماس با گوشت خام، به ویژه گوشت ماکیان به خوبی بشویید.
• گوشت خریداری شده را به محض رسیدن به خانه در یخچال بگذارید. گوشت را آن‌قدر بپزید تا دیگر صورتی رنگ نباشد. باقیمانده غذا را در اولین فرصت در یخچال بگذارید.
• هیچ‌گاه از نهر، چشمه یا رودخانه آب نشویید، مگر آن که مقامات بهداشت محلی قابل شرب بودن آب را تایید کرده باشند.
منبع: سایت دکتر حمید شیخ الاسلامی، متخصص کودکان و فوق تخصص نوزادان